Geny za nie odpowiedzialne znajdują się na chromosomach płci - X, które u każdej płci występują w innej ilości. Oznacza się je jako X i Y, i występują, odwrotnie niż u ssaków, u samicy XY, u samca XX. Interesującą nas informacje genetyczną przenosi jedynie chromosom X, więc ukazuje się ona w fenotypie samicy już przy jednym takim genie, gdyż nie ma drugiego, który by ją „zagłuszał”. U samca wymagane są dwa takie same geny by cecha ujawniła się.
Literkę oznaczającą interesująca nas mutacje piszemy przy oznaczeniu chromosomu X, np. mutację kasztanowoboką (CFW) oznaczę jako Xk. Samiec o wyglądzie CFW będzie miał genotyp Xk Xk, a samica Xk Y, samiec X Xk będzie nosicielem genu odpowiedzialnego za tą mutacje, ale nie ujawni jej w fenotypie (to tyle z teorii, z praktyki wiadomo, że nosicieli da się odróżnić od zwykłych szarych ptaków, szczegóły w opisie poszczególnych odmian barwnych). Samiczka nosicielka mutacji sprzężonej z płcią nie istnieje, ponieważ ma tylko jeden chromosom, który może te geny zawierać. Nie jest ona ani homo- ani heterozygotą, a hemizygotą. W celu wyliczenia ilości poszczególnych młodych, rozkładamy genotyp samca na gamety, jakie on wytwarza: Xk Xk daje Xk i Xk, samica Xk Y daje Xk i Y, czyli wszystkie młode, niezależnie od płci będą kasztanowobokie: samce Xk Xk a samiczki Xk Y.
Kombinacja samiec CFW i samiczka szara, gamety będą miały oznaczenia dla samca Xk i Xk, dla samiczki X i Y. Kombinacje tych gamet to Xk X oraz Xk Y, czyli młode będą to kasztanowobokie samiczki i samce nosiciele w równych ilościach.
Przy krzyżowaniu samca nosiciela z samiczką CFW, otrzymamy taki rozkład gamet: samiec Xk i X, samiczka Xk i Y, możliwe kombinacje genotypów to Xk Xk (samiec CFW), Xk Y (samiczka CFW), Xk X (samiec nosiciel) oraz X Y (zwykła szara samiczka)

Mogą również występować łącznie 2 mutacje sprzężone z płcią, np. CFW (któraś z dwu wersji) i lightback, geny odpowiedzialne za obie występują w tym samym miejscu w chromosomie, więc któraś z nich musi być dominująca, w tym wypadku jest nią lightback, oznaczony jako Xl.
Samiec lightback Xl Xl (gamety Xl) połączony z samiczka CFW Xk Y (gamety Xk oraz Y) da młode samce Xl Xk oraz samiczki lightback Xl Y. Samczyk Xl Xk powinien teoretycznie wyglądać jak zwykły lightback, ponieważ jest to mutacja dominująca względem CFW. Samiec taki ma jednak wygląd pośredni miedzy tymi dwoma mutacjami.

Można się w ten sposób pobawić w robienie szachownic, np. skrzyżować któreś spośród młodych, można dojść do ciekawych wniosków:) Gdyby to później przełożyć na rzeczywistość i prawdziwe ptaki, to naprawdę ciężko jest uzyskać ptaka homozygotycznego jednocześnie pod względem tych dwóch cech, potrzeba dużo szczęścia by dobrać ptaka z odpowiednim genotypem spośród wielu wyglądających tak samo...

do góry